Je hebt jaren voor een baas gewerkt en hebt besloten voor jezelf te beginnen. Je wilt je eigen uren kunnen bepalen, meer vrijheid, je passie volgen of een nieuw avontuur beginnen. Enthousiast begin je aan dit avontuur en schrijf je je in bij de Kamer van Koophandel. Je mag jezelf nu officieel ondernemer noemen. Lange tijd heb je de wind mee en zie je je onderneming als je grote trots.
Na een paar jaar zie je echter je winst teruglopen en het wordt moeilijker om je vaste lasten te betalen. De schulden beginnen klein, maar al snel, door het ene gat met het andere gat proberen te dichten, lopen de schulden op en is het niet meer mogelijk om je onderneming te redden. Je vraagt faillissement aan en blijft achter met een hoge schuld.
Behalve dat een situatie als deze veel financiële zorgen met zich meebrengt, brengt het ook schaamte met zich mee. Hoe moet je gaan uitleggen aan je omgeving dat je grote trots, je onderneming, niet is gelopen zoals je had gewild? Verschillende gedachtes gaan door je hoofd: ‘Hoe zal iedereen gaan reageren?’, ‘wat zullen ze van je denken?’, ‘zullen ze teleurgesteld zijn in je?’, ‘zullen ze je uitlachen?’.
Mijn naam is Carlijne Vedder en heb sinds juli dit jaar mijn Masterdiploma behaald voor de studie ‘Anthropology and Developmentstudies’ aan de Radboud Universiteit. Voor mijn afstudeeronderzoek heb ik gekeken hoe werkenden met schulden hun sociale netwerk inlichten over het hebben van deze schulden. Hierbij heb ik met name gefocust op de verschillende strategieën die zij hiervoor gebruiken. Binnen mijn onderzoek noem ik deze strategieën ‘uit de kast kom’ strategieën. Hiervoor heb ik verschillende mensen geïnterviewd over hun expertise wat betreft dit onderwerp. Met name de organisatie Over Rood heeft mij van veel en nuttige informatie voorzien. Verschillende werknemers van Over Rood Arnhem hebben hun persoonlijke verhaal en/of ervaringen binnen hun werk met mij gedeeld. Vanwege hun enthousiasme wilde ik dan ook graag deelnemen aan het team en ben ik sinds mei 2023 één van de vele vrijwilligers van Over Rood.
Yvonne, trajectmanager in opleiding bij Over Rood, was zelf ondernemer. Door een samenhang van verschillende ongelukkige omstandigheden, eindigde zij met schulden. Door deze ervaring, beschikt Yvonne nu over de expertise, zoals veel werknemers en vrijwilligers van Over Rood, om ondernemers met schulden te helpen. Yvonne begrijpt als geen ander hoe het is om je omgeving te moeten inlichten over je schulden en de schaamte die hiermee gepaard gaat.
Tijden een interview met Yvonne zegt zij hierover:
Ik merk de schaamte wel… Als je om je heen kijkt, je vrienden hebben het allemaal voor elkaar. Zij willen uit eten gaan en jij wilt niet buitengesloten worden. Dan ga je met z’n allen uit eten en begin je de rekeningen een beetje te verschuiven. Zo van, ik betaal ze [andere openstaande rekeningen] later wel. Zo is het allemaal begonnen. Je wilt deel blijven nemen aan de maatschappij. Dat kan niet als je schulden hebt. En in het begin was ik echt niet eerlijk. Mijn vrienden wisten van niets. ‘Zullen we lunchen? Ik trakteer’ zeiden ze dan. En dan zei ik: ‘Tuurlijk! Ik betaal de volgende keer dan!’ Dus de volgende keer dat we elkaar zouden ontmoeten, moest ik trakteren. Totdat zij [Yvonne’s beste vriendin] erachter kwam. Toen ging het helemaal mis. Ze zei: ‘Oh Yvonne, waarom heb je het me nooit verteld?’ Ik zei: ‘Kun je het je voorstellen? Jij hebt het allemaal voor elkaar en dan vertel ik je mijn verhaal…’ Ik schaamde me echt.
Tijdens mijn afstudeeronderzoek ben ik erachter gekomen dat werkenden met schulden verschillende strategieën toepassen om het proces van uit de kast komen draaglijker te maken. Zes verschillende strategieën om over je problematische schulden uit te komen heb ik kunnen onderscheiden. 1) ‘uit de kast komen binnen je inner circle’, 2) ‘uit de kast komen bij mensen buiten je inner circle’, 3) ‘indirect uit de kast komen’, 4) ‘vermijden van uit de kast komen’, 5) ‘anoniem uit de kast komen’ en tot slot 6) ‘volledige openheid’.
Uitleg Strategieën:
1) De eerste strategie, ‘uit de kast komen binnen je inner circle’, heeft betrekking op de manier waarop men in de eerste plaats naar buiten treedt over hun schulden naar mensen in hun inner circle. Mensen die dus dicht bij hen staan. Dit doen zij omdat zij zich bij hen vaak veiliger en/of begrepen voelen.
2) Bij de strategie van ‘uit de kast komen naar mensen buiten je inner circle’ treedt men eerst naar buiten naar mensen die geen deel uitmaken van hun inner circle. Dus naar mensen die verder weg van hen staan. Deze strategie wordt vaak toegepast omdat men bang is voor de reactie/ mening van mensen die dicht bij hen staan en het minder confronterend vinden om het mensen van buiten hun inner circle in te lichten.
3) ‘Anoniem uit de kast komen’ wordt gebruikt wanneer mensen liever volledig anoniem over hun problematische schulden naar buiten komen.
4) De strategie van ‘indirect naar buiten treden’ houdt in dat men via een tussenpersoon naar hun inner circle uit de kast komt over hun schulden. Een voorbeeld: iemand vindt het lastig om zijn of haar moeder in te lichten. Daarom kiest hij/zij ervoor eerst zijn/haar vader in te lichten en hoopt dat deze vervolgens de moeder zal inlichten. De moeder zal dus worden ingelicht, maar de persoon in kwestie met schulden heeft dit niet zelf hoeven doen.
5) Binnen de strategie van ‘vermijden om uit de kast te komen’ stelt men het uit om hun sociale netwerk te vertellen over hun financiële situatie en verbergen ze deze daarom voorlopig. Dit was het geval bij Yvonne.
6) Bij de strategie van ‘volledige openheid’ komt men in één keer uit voor zijn of haar gehele sociale netwerk over diens schulden. Dit kan door bijvoorbeeld diens verhaal te delen op sociale media platformen.
Door schaamte kan het zijn dat men te lang wacht met het naar buiten treden met zijn of haar financiële problemen. Tijdens mijn onderzoek kwam naar voren hoe te lang wachten met het naar buiten treden over het hebben van schulden de financiële situatie als zowel het welzijn van schuldenaren negatief beïnvloedt. Het is daarom van belang dat men zo snel mogelijk naar buiten treedt om de juiste hulp te kunnen ontvangen. Met dit onderzoek hoop ik bij te dragen aan een groter bewustzijn van de verschillende strategieën die mensen met schulden gebruiken wat betreft het naar buiten treden hierover. Dit zou bijvoorbeeld kunnen bijdragen aan beleid dat het proces van uit de kast komen over problematische schulden sneller en beter hanteerbaar maakt wanneer men schaamte ervaart.
